Öncədən planlaşdırılmış cinayət hadisəsi

Məşhur Məmmədov
Milli Məclisin deputatı

Qanlı Yanvar qırğınından bizi 35 illik zaman ayırır. 1990-cı il yanvar faciəsinə aparan yol azərbaycanlıların Ermənistandakı tarixi torpaqlarından növbəti kütləvi deportasiyasının, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi cəhdlərinin geniş vüsət aldığı 1987-ci ildən başlayıb. Artan xətt üzrə davam edən gərginliyin qarşısını almaq əvəzinə, Sovet rəhbərliyi Azərbaycan xalqına qarşı dəhşətli cinayət törətdi.

Hadisələri analiz edəndə bu qənaətə gəlmək olur ki, 20 Yanvar hadisələri öncədən planlaşdırılmış cinayət hadisəsidir.

Azərbaycana göndərilən ordu hissələrinin tərkibinə Stavropoldan, Rostovdan, Krasnodardan səfərbər edilmiş erməni zabit və əsgərləri, hərbi məktəblərdə təhsil alan erməni kursantları da cəlb edilmişdi. 1990-cı il yanvarın ortalarında SSRİ Müdafiə və Daxili İşlər nazirliklərinin, habelə başqa xüsusi təyinatlı hərbi birləşmələrin 66 min nəfərdən çox əsgər və zabiti Bakı şəhərinə gətirilərək, Qala və “Nasoslu” aerodromlarında, Respublika stadionunda, Salyan kazarmasında yerləşdirilmişdi.

1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə birbaşa Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin baş katibi Mixail Qorbaçovun əmri ilə SSRİ Müdafiə Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi və Daxili İşlər Nazirliyinin qoşun hissələri Bakıya və Azərbaycanın bir neçə rayonuna yeridildi, dinc əhali ağır texnikadan və müxtəlif tipli silahlardan atəşə tutularaq kütləvi qətlə yetirildi.

“Bakı əməliyyatı”na rəhbərliyi birbaşa SSRİ müdafiə naziri Dmitri Yazov, SSRİ daxili işlər naziri Vadim Bakatin, SSRİ DTK sədrinin müavini Filip Babkov həyata keçirirdilər. Tətbiq edilmiş fövqəladə vəziyyət haqqında əhali xəbərdar edilməmişdir. Fövqəladə vəziyyətin yanvarın 20-də saat 00-da tətbiq edilməsinə baxmayaraq, qoşun hissələri yanvarın 19-da saat 21-dən etibarən birinci olaraq Türkan-Qala tərəfdən şəhərə yeridildi. Sovet ordusunun xüsusi təyinatlı dəstələrinin və daxili qoşunların iri kontingentinin Bakını zəbt etməsi xüsusi qəddarlıqla müşayiət edilmişdir. Fövqəladə vəziyyətin tətbiqindən öncə hərbi qulluqçular 82 nəfəri amansızcasına qətlə yetirmiş, 20 nəfəri ölümcül yaralamışdılar.

Kütləvi insan qırğını törədildikdən sonra – yəni 20 yanvar 1990-cı il səhər saat 5:30-da radio vasitəsilə Bakı şəhərinin komendantı V.Dubinyak fövqəladə vəziyyət tətbiq edildiyi barədə rəsmi məlumatı efirə vermişdir.

Halbuki, yanvarın 20-də saat 00-dan başlanmış hərbi əməliyyatlarda tanklardan və müxtəlif təyinatlı zirehli döyüş maşınlarından istifadə edilmiş, Xəzər Hərbi Donanmasına məxsus gəmilərdən şəhərə desant çıxarılmışdı. Fövqəladə vəziyyət elan edildikdən sonra isə yanvarın 20-də və sonrakı günlərdə Bakı şəhərində 21 nəfər öldürülmüşdür. Qanlı Yanvar günündən sonra fövqəladə vəziyyətin elan olunmadığı rayonlarda yanvarın 25-də Neftçala, yanvarın 26-da Lənkəranda 8 nəfər qətlə yetirilmişdir. Ümumilikdə Respublikada 147 nəfər öldürülmüş, 744 nəfər yaralanmış, 841 nəfər qanunsuz həbs olunmuş, 200 ev və mənzil, 80 avtomaşın, o cümlədən təcili yardım maşınları, dövlət əmlakı və şəxsi əmlak məhv edilmişdir. Dövlət, ictimai və şəxsi əmlaka həmin dövrün qiymətləri ilə 5.637.286 rubl miqdarında maddi ziyan vurulmuşdu.

20 yanvar hadisələri nəticəsində Sovet imperiyası Azərbaycanda özünün bütün siyasi və hüquqi dayaqlarını itirdi.

Qanlı 20 Yanvar faciəsinə dövlət səviyyəsində tam siyasi-hüquqi qiymət verilməsi məsələsi Ümummilli lider Heydər Əliyevin sayəsində həllini tapdı.

Faciənin ertəsi günü - yanvarın 21-də Heydər Əliyev Azərbaycanın Moskvadakı daimi nümayəndəliyinə gələrək xalqla birgə olduğunu bildirdi, 20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verdi, onun hüquqa, demokratiyaya, humanizmə zidd olduğunu, mərkəzin və ozamankı respublika rəhbərlərinin xəyanəti üzündən baş vermiş siyasi səhv olduğunu bəyan etdi. O, faciə ilə əlaqədar xalqımıza başsağlığı verdi və mətbuat konfransı keçirib Bakıdakı terror aktına rəvac verən hakimiyyət nümayəndələrini və hərbçiləri cinayətkar, onların dinc əhaliyə tutduqları divanı isə bütöv bir xalqa qarşı edilən tarixi cinayət adlandırdı. Bu tarixi çıxışın mətni Kremlin kəskin informasiya blokadası siyasətinə baxmayaraq, bütün dünyada, o cümlədən Azərbaycanda yayıldı və geniş əks-səda doğurdu. Azərbaycan xalqının qəlbində ümid çırağı yandı.

Ulu Öndər Heydər Əliyev Bakıya rus ordusunun yeridilməsi ilə bağlı SSRİ rəhbərliyinin qərarını kəskin tənqid edərək, rəsmi açıqlama tələb etdi.

Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1990-cı il noyabrın 21-də Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisində 20 Yanvar faciəsinə ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verən qərar qəbul edildi.

Azərbaycan xalqının ümumi rəyini özündə təcəssüm etdirən bu qərar Ulu Öndər Heydər Əliyev qətiyyətinin təzahürü kimi tarixə düşdü. Sənəddə respublika səviyyəsində 20 yanvar faciəsinə siyasi-hüquqi qiymətin verilməsi ölkə rəhbərliyindən tələb edilirdi. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra da 1993-cü ilə qədər iqtidarda olanların heç biri faciə ilə bağlı əsl həqiqəti aşkar etməyə özündə cəsarət tapmadı.

1994-cü il martın 29-da Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 20 yanvar faciəsinə ali qanunvericilik orqanı – Milli Məclis səviyyəsində ilk dəfə siyasi-hüquqi qiymət verildi.

20 Yanvar faciəsi Azərbaycan tarixində təkcə faciəvi bir hadisə kimi deyil, həm də xalqın azadlıq və müstəqillik uğrunda mübarizəsinin simvolu olaraq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu faciənin xatirəsinə göstərilən dövlət diqqəti bir neçə istiqamətlərdə həyata keçirilir

Bakıdakı Şəhidlər Xiyabanı 20 Yanvar şəhidlərinin xatirəsinə ucaldılmış ən önəmli abidədir. Hər il ölkə rəhbərliyi, dövlət rəsmiləri və vətəndaşlar burada şəhidlərin məzarlarını ziyarət edirlər.

Hər il 20 yanvar tarixində ölkə ərazisində şəhidlərin xatirəsinə anım mərasimləri keçirilir. Prezident və digər dövlət nümayəndələri Şəhidlər Xiyabanına gələrək əklil qoyur və şəhidlərə ehtiramlarını bildirirlər.

20 Yanvar hadisələrinin Azərbaycan xalqına qarşı törədilmiş cinayət kimi beynəlxalq arenada tanıdılması istiqamətində işlər davam etdirilir. Bu faciə SSRİ rəhbərliyinin Azərbaycan xalqının iradəsini boğmaq üçün törətdiyi qanlı bir cinayət kimi xarakterizə olunur.

20 Yanvar şəhidlərinin ailələrinə dəstək prioritet məsələlərdəndir. Dövlət şəhid ailələrinə xüsusi qayğı göstərir. Şəhid ailələri üçün mənzillər, sosial yardımlar və digər dəstək tədbirləri həyata keçirilir.

Xarici ölkələrdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan diasporu və səfirlikləri 20 Yanvar hadisələrinin beynəlxalq ictimaiyyətə tanıdılması məqsədilə müxtəlif tədbirlər keçirirlər.

Azərbaycan diplomatiyası vasitəsilə 20 Yanvar hadisələrinə beynəlxalq hüquqi qiymət verilməsi üçün səylər göstərilir.

Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində 20 Yanvar faciəsi ilə bağlı xüsusi dərslər keçirilir, vətənpərvərlik mövzularında tədbirlər təşkil olunur.

Hadisələr haqqında sənədli filmlər, verilişlər və kitablar hazırlanaraq geniş ictimaiyyətə təqdim olunur.

Şəhidlərin ruhuna ehtiram olaraq məscidlərdə dualar oxunur, dini mərasimlər keçirilir.

20 Yanvar tarixi ölkə miqyasında milli birliyin və həmrəyliyin simvolu kimi qeyd olunur.

Azərbaycan dövləti və xalqı bu faciəni unutmur və unutdurmur, şəhidlərin ruhuna ehtiram göstərərək azadlıq mübarizəsini gələcək nəsillərə örnək olaraq təqdim edir.