Kibercinayət cinayət tərkibli əməldir-Könül Nəbizadə
Kibercinayətkarlar hücum hədəflərini şəxsi maraqlarına uyğun olaraq seçirlər. Bu maraqlardan biri də dələduzluq yolu ilə pul əldə etməkdir,səxsi məlumatların oğurlanması, xaricdən pul təklifləri, uduşlar, mükafatlar, lotereyalardır.Kibertəhlükəsizlik kibercinayətlərdən müdafiə üçün informasiya təhlükəsizliyi üzərində aparılan tədbirlər toplusudur. Məlumdur ki, qurulmuş bir sistem varsa, bu sistemi pozmağa çalışanlar da var. Yeni düyada isə bu kibercinayətkarlıq sayılır. Kibercinayətlərdən qorunmaq isə heç də asan iş deyil. Kiberhücumların vurduğu ziyanın əhatəsi - kiberdünyanın sakinlərindən tutmuş, dövlət qurumlarına, idarəetmə sistemlərinə, “ağıllı” adlanan bütün texnoloji ekosistemə, kritik infrastruktur sistemlərinə və s. qədər kəskin şəkildə genişlənməkdədir. Bəlkə də bu səbəbdən kibercinayətkarlıq - qlobal sosial bəla hesab olunur və insan hüquqlarına, demokratiyaya və qanunun aliliyinə, eləcə də beynəlxalq sülh və sabitliyə qarşı əhəmiyyətli təhlükəyə çevrilməklə, böyük ictimai-siyasi təsirlərə malikdir. Cəmiyyətin informasiyalaşdırılmasının mənfi cəhətlərindən biri də kompüter cinayətkarlığıdır. Bəzi ədəbiyyatlarda müasir dövrə qədər hansı əməllərin kompüter cinayətləri kateqoriyasına aid edilməsi ilə bağlı mübahisələr gedir. Sualın həllinin mürəkkəbliyi ondan ibarətdir ki, kompüter texnikası vasitələrindən istifadə etməklə törədilən qeyri-qanuni əməllərin dairəsi (ənənəvi növlərdən başlayaraq yüksək riyazi və texniki hazırlıq tələb edən səviyyəyə qədər) olduqca genişdir.Hazırki dövrdə yayılmış ən geniş cinayət növü-kibercinayətkarlıq və ya başqa sözlə ifadə etsək kompüter cinayəti, maliyyə cinayətləri və reklam fırıldaqlığı da daxil olmaqla geniş fəaliyyət spektrini əhatə edir- kompüter sistemlərinə və ya digər informasiya texnologiyaları şəbəkələrinə, cəmiyyətin informasiya təhlükəsizliyinə və kibermaraqlarına əhəmiyyətli ziyanın vurulması ilə xarakterizə edilən hərəkət və hərəkətsizlikdən ibarət transmilli cinayət əməlidir.
Qloballaşma prosesi muasir cəmiyyətlərə müsbət və mənfi təsirləri ilə xarakterizə olunur. Əksər hallarda bu proses rəqəmsal texnologiyalardan istifadə etməklə hər kəsin rifahına pozitiv təsir etsə də, bir sıra məqamlarda isə İKT inkişaf etdikcə adekvat olaraq virtual məkanda kriminal elementlər də aktivləşir. Daha doğrusu, bu prosesdən oz cinayətkar məqsədləri üçün yararlanmaq və ya sui-stifadə etmək istəyən xüsusi kateqoriya şəbəkə kriminalları formalaşır. Ona gorə də, internetdən, elektron və rəqəmsal texnologiyalardan istifadənin, habelə kiberməkanın cinayət hüquqi tənzimlənməsi məsələsinin beynəlxalq və milli hüquqi aspektlərinin öyrənilməsi dövrün tələbi kimi çıxış edir. Cəmiyyətdə yaranan yeni virtual münasibətlər sistemində, İnternetin, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının tərəqqisi beynəlxalq hüquqda beynəlxalq xarakterli və ya transmilli cinayətlərin yeni növünü – kibercinayətləri cəmiyyətin və hüququn mühüm elementinə çevirmişdir.
Müasir dövrdə hər bir dövlətin milli informasiya infrastrukturu qlobal sistemdə birləşmiş internet şəbəkəsi ilə sıx bağlıdır. Məhz buna görə də bu növ cinayətkarlıq dövlətin milli təhlükəsizliyi üçün ciddi təhlükəyə çevrilib. Belə ki, bu növ cinayətkarlıqla mübarizə aparmaq çox vacibdir. Bu cinayətkarlıqla səmərəli mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq əməkdaşlıq çərçivəsində hüquqi tənzimləmə mexanizmləri hazırlanmalı və dünya birliyinin heç bir dövləti bu sahədə qəbul olunmuş standartlardan kənarda qalmamalıdır. Kibercinayətkalıqla mübarizə üzrə beynəlxalq hüquq normalarının ölkəmizin sahəvi qanunvericiliyinə tətbiqi sahəsində ilk qanunvericilik tədbiri kimi ölkəmizin Kibercinayətkarlıq haqqında Budapeşt Konvensiyasına qoşulmasını qeyd etmək olar.
Azərbaycan Respublikasında kibercinayətkarlıqla mübarizənin təşkilati-hüquqi əsasları Kibercinayətkarlıqla mübarizə, o cümlədən informasiya təhlükəsizliyi məsələsi bir çox dövlət orqanlarının birgə əlaqəli işini tələb edir. Bu sahədə fəaliyyətin həyata keçirilməsinin müxtəlif aspektləri ölkəmizdə Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi, Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti və Ədliyyə Nazirliyinə şamil edilmişdir. Azərbaycan Respublikasının Cinayət Məcəlləsində müvafiq dəyişikliklər həyata keçirilmiş və müvafiq maddələrində(271, 272, 273, 273-1, 273-2) kibercinayətlərin anlayışı geniş izah edilmişdir.
Ölkəmizdə kibertəhlükəsizliyin təmin olunması və kibercinayətkalıqla mübarizə ilə bağlı yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, çoxsaylı normativ hüquqi aktlar qəbul olunmuşdur ki, onların da əsas məqsədini bu sahəyə aid olan beynəlxalq hüquqi norma və prinsiplərin effektiv dövlətdaxili tətbiqinə nail olunması təşkil edir.
Ölkəmizdə kibertəhlükəsizliyin təmin olunması sahəsində mühüm addımlar atılmışdır. Prezident cənab İlham Əliyevin Fərmanına əsasən Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin nəzdində Kibercinayətkarlılqa Mübarizə Baş İdarəsi yaradımışdır və bu növ cinayətlərin artmasının qarşısının alınması uğurla davam etdirilməkdədir.
Nəbizadə Könül Faxrəddin qızı
