Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası Ulu öndər Heydər Əliyevin tarixi xidmətidir-Könül Nəbizadə
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Günü hər il 12 noyabr tarixində qeyd olunur. Bu gün müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyasının qəbul edildiyi gündür və 2024-cü il etibarilə 29 il tamam olur. 1995-ci ildə Ümummilli Lider Ulu Öndər Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanan bu Konstitusiya xalqın dəstəyi ilə ümumxalq səsverməsi nəticəsində qəbul edilmişdir və müstəqil Azərbaycanın dövlət quruculuğunda yeni bir səhifə açmışdır.
Konstitusiya Tarixindən Geniş Xülasə Konstitusiya Azərbaycanın tarixi boyunca dördüncü dəfə qəbul edilmiş Əsas Qanundur. İlk Azərbaycan Konstitusiyası 1921-ci ildə, daha sonra yenilənmiş redaksiyası isə 1925-ci ildə SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırılaraq qəbul edilmişdir. 1978-ci il Konstitusiyası da Sovet dövrünün prinsiplərinə uyğun hazırlanmışdır. 1991-ci ildə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpa etməsindən sonra yeni bir konstitusiya tələbi ortaya çıxdı.
Ümummilli Lider Ulu Öndər Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1995-ci ilin mayında Konstitusiya Komissiyası yaradıldı və ölkənin ilk müstəqil Konstitusiyası hazırlandı. Bu sənədin əhatəli layihəsi oktyabr ayında xalqın müzakirəsinə təqdim olundu və noyabrın 12-də referendumda seçicilərin 86 faizi iştirak edərək, 91.9 faizlik müsbət səslə yeni Konstitusiyanın qəbulunu dəstəklədi. Noyabrın 27-də isə Konstitusiya hüquqi qüvvəyə mindi.
Konstitusiyanın Əhəmiyyəti və Hüquqi Əsaslar 1995-ci il Konstitusiyası müstəqil dövlət quruculuğu, hüquqi və demokratik inkişaf istiqamətində mühüm bir sənəd olaraq qəbul edildi. Bu Konstitusiya dövlətin ali məqsədi kimi insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsini bəyan etdi. Hökumətin icra, qanunvericilik və məhkəmə hakimiyyətləri arasında bölünməsini təmin edərək, vətəndaş hüquqlarının qorunmasını əsas götürdü. Konstitusiyanın başlıca prinsipləri arasında insanın toxunulmazlığı, həyat və sağlamlığın qorunması, layiqli həyat səviyyəsinin təmin olunması və humanizm yer alır.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası 5 bölmə, 12 fəsil və 158 maddədən ibarət olmaqla insan hüquqlarına geniş yer ayırır və ölkəmizin demokratiya prinsiplərinə sadiqliyini göstərir. Konstitusiya qəbul edildiyi gün – noyabrın 12-də Azərbaycan parlamentinə çoxpartiyalı sistem əsasında demokratik seçkilər keçirilməsi də ölkədə demokratik prinsiplərin bərqərar olmasına bir nümunə olmuşdur.
1996-cı ildə Prezidentin sərəncamı ilə noyabrın 12-si hər il Konstitusiya Günü kimi qeyd olunmağa başladı. Konstitusiyada hüquqi dövlətin təməl prinsipləri də öz əksini tapmış və konstitusiya məhkəməsi kimi mühüm bir orqan yaradılmışdır. 1997-ci ildə “Konstitusiya Məhkəməsi haqqında” qanunun qəbul olunması ilə hüquqi sistemimizin əsas dayaqlarından biri təsis edildi.
Sonrakı İllərdə Edilən Dəyişikliklər 29 il ərzində ölkənin inkişafı ilə əlaqədar olaraq Konstitusiyaya dəfələrlə dəyişikliklər və əlavələr edilmişdir. İlk böyük dəyişikliklər 2002-ci il avqust ayında referendum yolu ilə həyata keçirildi, Konstitusiyanın 24 maddəsinə 29 əlavə edildi. 2009-cu ildə isə mart ayında 25 maddəyə 30-dan çox yeni dəyişikliklər əlavə edildi. Bu dəyişikliklər ölkənin sosial-iqtisadi inkişafına, vətəndaşların hüquqlarının daha səmərəli qorunmasına yönəldilmişdir.
Ümummilli Liderin davamçısı Prezident İlham Əliyevin təşəbbüsü ilə 2016-cı ildə keçirilən referendum nəticəsində də Konstitusiyaya üçüncü böyük dəyişikliklər əlavə edildi. Konstitusiyanın 29 maddəsinə 41 əlavə edilməklə, dövlət və məhkəmə hakimiyyəti, bələdiyyələrin fəaliyyəti təkmilləşdirildi və vətəndaş hüquqlarının daha səmərəli qorunması təmin edildi. Bu dəyişikliklər müasir dövrün tələblərinə uyğun olaraq Konstitusiyanın təkmilləşdirilməsinə zəmin yaratdı.
Vətən Müharibəsi və Konstitusiyanın Əhəmiyyəti Konstitusiya Məhkəməsi Vətən Müharibəsi zamanı ölkəmizin haqq səsinin beynəlxalq ictimaiyyətə çatdırılması üçün fəal fəaliyyət göstərdi. Azərbaycan şəhərlərinin hərbi təxribatlar nəticəsində artilleriya atəşinə məruz qalması, mülki əhali arasında itkilərə səbəb olması və beynəlxalq qurumların qəbul etdiyi qərar və qətnamələrdə Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi kimi təsdiq olunması vurğulandı. Vətən Müharibəsi sonrası da Konstitusiya Məhkəməsi Azərbaycanın konstitusiya quruluşunun bərpası istiqamətində fəaliyyətini davam etdirdi.
2023-cü ilin sentyabrında Qarabağ iqtisadi rayonunda Ermənistan tərəfindən törədilən təxribatlara qarşı Azərbaycan Silahlı Qüvvələri lokal antiterror tədbirləri həyata keçirdi və qısa müddətdə ərazi üzərində tam suverenlik bərpa olundu. Bu hadisə Konstitusiyanın işğaldan azad edilmiş ərazilərdə tam tətbiqini təmin etdi.
Qalib Azərbaycanın Yeni Dövrdə Konstitusiya Dəyərləri Ali Baş Komandan Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında əldə olunan qələbələr və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması, Konstitusiyanın hər bir maddəsinin bütün ərazilərdə tətbiq olunmasına imkan yaratdı. Azərbaycan Konstitusiyası, hər bir vətəndaşa, etnik və dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hüquqlarını qorumağa və bərabər hüquqlara sahib olmağa təminat verir.
Konstitusiyamızın qəbulunun 29-cu ildönümündə Azərbaycan xalqı üçqat sevinc yaşayır – həm müstəqillik yolunda atılan hər bir addım, həm Vətən Müharibəsində əldə edilən zəfər, həm də Azərbaycanın tam ərazi bütövlüyü və Konstitusiyanın tətbiq sahəsinin genişlənməsi bu sevincin təməlidir. Bu Əsas Qanun, ölkəmizin hüquqi, dünyəvi və demokratik dövlət quruculuğuna zəmin yaratmağa və Azərbaycan Respublikasının gələcəyinə işıq tutmağa davam edir.
